Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest jednym z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych występujących u kobiet. Na co warto zwrócić uwagę w dietoterapii? Jakich produktów unikać, a które polecać? Poznaj wskazówki, dzięki którym dieta w PCOS nie będzie stanowić dla ciebie problemu.
Zespół policystycznych jajników
Szacuje się, że w Polsce PCOS dotyczy nawet 15% kobiet w okresie rozrodczym. U pacjentek obserwuje się podwyższoną produkcję androgenów, co skutkuje zaburzeniem miesiączkowania, nadmiernym owłosieniem i licznymi problemami skórnymi. Przyczyny tego schorzenia są różne – wskazuje się podłoże genetyczne, jak i czynniki środowiskowe. U większości kobiet z PCOS stwierdza się podwyższoną masę ciała i insulinooporność, a u części pacjentek również nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemię oraz cukrzycę typu 2.
Rola dietetyka w leczeniu PCOS
Dietetyk odgrywa kluczową rolę w procesie terapeutycznym pacjentek z zespołem policystycznych jajników. Współpraca dietetyczna oprócz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych ma na celu kontrolę masy ciała, gospodarki węglowodanowej oraz profilu lipidowego. Jak wskazują badania, redukcja masy ciała już o ok. 5% powoduje korzystne zmiany zdrowotne u kobiet z PCOS takie jak redukcja trądziku, normalizacja owulacji czy poprawa samopoczucia.
Dieta w zespole policystycznych jajników
Dietoterapia w PCOS powinna opierać się na zasadach zdrowego żywienia i uwzględniać choroby współistniejące. W zespole policystycznych jajników polecane są modele żywieniowe o charakterze przeciwzapalnym takie jak dieta śródziemnomorska, dieta DASH czy diety roślinne.
Węglowodany w PCOS
Zaleca się, aby węglowodany stanowiły 45-60% wartości energetycznej diety. Należy pamiętać, aby uwzględnić produkty będące źródłem węglowodanów złożonych (pełnoziarniste pieczywo, ciemne kasze, makarony, nasiona roślin strączkowych). Charakteryzują się one wysoką zawartość błonnika pokarmowego, który pozytywnie wpływa na insulinowrażliwość komórek oraz poprawę parametrów profilu lipidowego. Ograniczeniu podlega natomiast podaż cukrów prostych o wysokim indeksie glikemicznym.
Białko w PCOS
Białko powinno wynosić 15-25% wartości energetycznej diety. Zawartość białka w posiłku zwiększa jego sytość oraz wpływa na zmniejszenie ładunku glikemicznego potrawy, co jest szczególnie ważne u pacjentek z PCOS. Obserwuje się pozytywny wpływ w szczególności białka roślinnego, warto więc uwzględnić w jadłospisie nasiona roślin strączkowych (soja, ciecierzyca, soczewica, groch, fasola), orzechy i ziarna.
Tłuszcze w PCOS
Ze względu na częste współwystępowanie zaburzeń profilu lipidowego u pacjentek z PCOS zaleca się dietę o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych. Zwiększenie podaży wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (oleje tłoczone na zimno, tłuste ryby morskie, orzechy, nasiona) przy jednoczesnym ograniczeniu tłuszczów nasyconych (tłuste produkty zwierzęce, olej palmowy i kokosowy) przyczynia się do zmniejszenia stężenia estradiolu i poprawę parametrów profilu lipidowego. Należy pamiętać również o ograniczeniu produktów będących źródłem tłuszczów trans takich jak słodycze czy żywność typu fast-food.
Witaminy i składniki mineralne w PCOS
Należy zwrócić szczególną uwagę na zbilansowanie składników o właściwościach przeciwzapalnych takich jak:
- Cynk – wpływa na zmniejszenie wartości wskaźnika HOMA-IR oraz poziomu insuliny. Do jego źródeł zaliczają się ostrygi, pestki dyni, fasolę, kaszę gryczaną, jaja, nasiona słonecznika czy płatki owsiane,
- Magnez – działa ochronnie na progesteron pozytywnie wpływając na płodność u kobiet. Znaleźć go można w produktach pełnoziarnistych, orzechach, pestkach, kakao, mleku, rybach (łosoś, makrela) oraz wodzie wysokozmineralizowanej,
- Witaminy z grupy B – odgrywają istotną rolę w regulacji gospodarki hormonalnej i metabolizmu homocysteiny. Do produktów bogatych w witaminy z grupy B należą mięso, ryby, jaja i nabiał. Ponadto u pacjentek przewlekle stosujących metforminę należy włączyć dodatkową suplementację witaminy B12,
- Witamina D – niedobór tej witaminy może nasilać zaburzenia owulacji i stany zapalne. Głównym źródłem witaminy D jest synteza skórna, z tego powodu suplementacje tej witaminy powinien włączyć każdy bez względu na stosowaną dietę. Według najnowszych wytycznych dla osób z otyłością zaleca się dawki 2000-4000 IU, jednak dawka suplementacji powinna być dostosowana do obecnego poziomu we krwi,
- Witaminy A,C,E – wykazują działanie przeciwutleniające. Do najlepszych źródeł zaliczyć można: owoce jagodowe i cytrusowe, przyprawy (cynamon, goździki, kurkuma, imbir), oleje nierafinowane, herbatę (zwłaszcza zieloną) oraz zielonolistne warzywa.
Współpraca dietetyczna z pacjentkami z PCOS
Współpracując z pacjentkami z zespołem policystycznych jajników, warto zwrócić uwagę na wybór odpowiedniego oprogramowania dietetycznego, które ułatwi Twoją pracę.
Program Make Me Diet umożliwi kompleksową współpracę z podopiecznym i przyśpieszy czas pracy na każdym etapie. Pozwoli Ci na:
- stworzenie własnych ankiet pacjenta,
- kontrolę wartości odżywczych w każdym posiłku,
- oznaczenie indeksu i ładunku glikemicznego każdego posiłku, dnia i całego jadłospisu,
- tworzenie własnych szablonów zaleceń,
- kopiowanie posiłków między dniami i porami dnia, a także kopiowanie całych jadłospisów.
Ponadto w programie znajdziesz gotowy szablon jadłospisu dla pacjentek z PCOS. Jadłospisy systemowe możesz wygodnie kopiować i modyfikować w zależności od potrzeb swoich podopiecznych. Skorzystaj z bezpłatnego 14-dniowego okresu próbnego i sprawdź wszystkie funkcjonalności programu.
Jadłospis w PCOS, 1800 kcal programu Make Me Diet
Podsumowanie
Dietoterapia w zespole policystycznych jajników powinna opierać się na zasadach zdrowego żywienia i uwzględniać choroby współistniejące. Należy zadbać o odpowiednie zbilansowanie jadłospisu i podaż składników o charakterze przeciwzapalnym. Odpowiednio dobrana dietoterapia istotnie wpływa na polepszenie komfortu życia pacjentek z PCOS.
Bibliografia
- Kłósek P, Grosicki S, Całyniuk B. Dietoterapia w zespole policystycznych jajników – zalecenia praktyczne. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2017;8:148–154.
- Ciborowska H, Rudnica A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL. 2019; wydanie 4.
- Dutkowska A, Konieczna A, Breska-Kruszewska J, Sendrakowska M, Kowalska I, Rachoń D. Zalecenia dotyczące postępowania niefarmakologicznego u kobiet z PCOS celem zmniejszenia masy ciała i poprawy zaburzeń metabolicznych. Endokrynol Pol. 2019;70(2):198-212.
- Jarosz M, Rychlik E, Stoś K, Charzewska J. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny 2020.
- Płudowski P, Kos-Kudła B, Walczak M, Fal A, Zozulińska-Ziółkiewicz D, Sieroszewski P, Peregud-Pogorzelski J, Lauterbach R, Targowski T, Lewiński A, et al. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients. 2023; 15(3):695